स्व. नेता खपांगी यो यूगका यूग पुरुष थिए !

त्रिलोक सिंह थापा मगर

गतअंकको बांकी अंश ……………….
Image may contain: Chet Bahadur Ale, smiling, eyeglasses and text

पहिचान :
गोरे बहादुर खपाङ्गी मुख्यताः जातीय पहिचानको वकालत गर्नु हुन्थ्यो । उनि प्रायः भन्नु हुन्थ्यो । स्वदेश विदेश जुन सुकै ठाउँमा मगर जनजातीको वसोवास गरेको होस उस्को धर्म, पहिरन, खानपीन र स्वभाव आदिमा समय र ठाउँ अनुसार परिवर्तन हुन सक्छ तर उस्को जातीय पहिचानमा परिवर्तन हुन सक्दैन” । उनी संधै भन्नु हुन्थ्यो “विसौ शताब्दी त गुम्यो तर २१ औ शताब्दीमा “सिंह दरवार”मा मगर जनजातीको आधिपत्य हुनु पर्छ ।” खपाङ्गीको उक्त उद्घोषणहरु ले उत्पीडित मगर युवाहरु लाई उत्प्रेरणा दिन गरेको छ ।

खपाङ्गीले आफ्नो छोटो अवधिको राजनीतिक अभ्यासमा आदिवासी जगजाति तथा दलित युवाहरुलाई आफ्नो राजनीतिक हक अधिकार माग्न सिखायौँ । भाषा, संस्कृति, परम्परा, रीतिथिती तथा जातीय इतिहासको संरक्षण, सम्वर्धन र विकास गर्न सिखायौँ । जातीय पहिचानका विरोध गर्ने राजनीतिक नेताहरुले पनि खपाङ्गीको उक्त योगदानलाई स्वीकार गर्दछन् । सन् १९७० सालमा रुपमा नेता लेलिनले भन्नु भएको थियो “ जातीय प्रश्न लाई बुर्जर्वा हरुले जस्तै गफको रुपमा होइन, सर्वहारा वर्गको संघर्षको हितको मातहत उठाउनु पर्दछ ।”

सामाजिक नेताः
गोरे बहादुर खपाङ्गी मगरको व्यक्तित्वको आर्काे पाटो थियो सामाजिक नेतृत्व र सामाजिक नेता । उनी सम्पूर्ण आदिवासी जनजाती तथा मगर जनजातीका सामाजिक अभियन्त थिए । आफ्नो अन्र्तवार्ताको क्रममा भन्नु भयो को थिए “मलाई लाग्दछ जनजाती भन्नुको अर्थ उनीहरु सामाजिक रुपले पछि परेका छन् । त्यस्तो गर्दा उनिहरु लाई सामाजिक रुपले मुक्त कसरी गर्ने त्यो ठोस कार्यक्रम सरकारले ल्याउनु पर्छ । (छापामा जातीय आन्दोलन पृष्ठ ३४० वि.सं. २०६०) सोही अन्र्तवार्तामा अगाडी भन्नु हुन्छ”

सर्व प्रथम जनजाती लाई योग्य बनाउनु प¥यो । उनीहरुलाई सामाजिक दासता, धार्मिक दासता, समग्रमा मानसिक दासता, बाट मुक्त नगराइकन सरकार को जुनसुकै कार्यक्रममा पनि जनजातीको सहभागिता हुन बहुत गा¥हो हुन्छ ।” ( छापामा जातीय अन्दोलन पृष्ड ३४० वि.सं. २०६०)

नेपाल मगर संघ :
आफ्नो उपरोक्त सामाजिक धारणा बाट प्रेरित भएर खपाङ्गीले नेपाल मगर संघमा वि.सं. २०३६ सालमा सम्भवतः प्रवेश गरे । मगर इतिहासकार नरु थापा मगरले आफ्नो पुस्तक“किरात मगर इतिहास” (२०६७) पाना ७८ मा पहिलो पटक मगरहरुको सामाजिक संस्था मगर सुधार संघ २०१२ बैशाख २६ गते काठमाण्डौ नरदेवीमा स्थापना भएको थियो भनेर उल्लेख गर्नु भएको छ ।

मगर समाज सुधार संघको परिवर्तित नाम नेपाली लंधाली परिवार संघको २०३९ साल फागुन १५–१६ गते हेटौडामा दोश्रो राष्ट्रिय अधिवेशन सम्पन्न भएको थियो । सो संघको केन्द्रंीय समितिको सदस्य पदमा खपाङ्गी पनि सदस्य चयन हुनु भयो । नेपाली लंघाली परिवारको चौथो अधिवेशन २०४८ सालमा काठमाण्डौमा सम्पन्न भयो । सो नेपाली लांधाली परिवारको महाधिवेशन मा गोरे बहादुर खपाङ्गी मगर अध्यक्ष पदमा निर्वाचित हुन भयो । वि.सं. २०४८ देखि २०५९ साल सम्म सो संघ को अध्यक्ष पदको कार्यभार अनवरत रुपमा सम्हाल्नु भयो । उहाँको कार्यकालका केही महत्वपूर्ण उपलब्धीहरु यस प्रकार उल्लेख गर्न सकिन्छ ।
१) नेपाल लांघाली परिवार को व्यापकता वढाउन, विस्तार गर्न तथा सबै मगरहरु लाई समेट्न सो नाम परिवर्त गरि “नेपाल मगर संघ” नामाकरण गरियो ।
२) वि.सं. २०३८ सालमा नेपाल लंघाली परिवार संघको शाखाहरु केवल २२ जिल्लाहरुमा मात्र समिति थियो । सो विस्तार गरेर ६५ वटा जिल्लामा नेपाल मगर संघको शाखाहरु गठन भयो ।
३) मगर जनजाती संग सम्वन्धीत संघ संस्था मातृ संगठन, प्रोफेशनल संगठन संस्थाहरु गठन गरियो । सौ प्रवासमा पनि नेपाल मगर संघका शाखा इकाई र भातृ संगठन खोल्न मगर समुदाय लाई प्रेरित गरियो । फलस्वरुप विश्व भरि आज मगर संघको विशाल संञजाल स्थापित भएको छ ।
४) प्रथम सहिद कप्तान लखन थापा मगर लाई सर्व सम्मतीवाट केन्द्रीय कार्य समितिले नेपालको प्रथम शहीद घोषणा गरे । तत्पश्चात कप्तान लखन थापालाई प्रथम सहिद घोषणा गर्न नेपाल मगर संघले राज्य माथि दवाव दिन शुरु गरे । फलस्वरुप राज्यले विधिवत उनलाई नेपालको प्रथम सहिद हुन् भनेर घोषणा गरे ।
५. वि.सं. २०४९ सालको नेपाल मगर संघ लाई काठमाण्डौ जिल्ला कार्यालयमा विधिवत दर्ता गरियो यसरी नेपाल मगर संघको सरकारी औपचारिकता र कानूनी प्रवधान प्राप्त ग¥यो ।
६) मगरहरुको जातीय धर्म वौद्ध धर्म हो भनेर सर्व सम्मति वाट प्रस्ताव पारित गरियो । जातीय पहिचान का लागि मगरहरुको नामको पछाडी “मगर” शब्द लेख्ने अभियान लाई तीव्रता प्रदान गरियो ।
७) मगर समाजमा युगौ देखि व्याप्त सामाजिक कुरीतिहरु, अन्धविश्वास, कुप्रथा आदि त्याग्न, शिक्षा एंव उच्चशिक्षामा मगर विद्यार्थीहरुलाई अध्ययन गर्न उत्प्रेरित गर्न तथा मगर महिलाहरुमा शसक्तीकरणको अभियान लाई तीव्रता दिने प्रयास गरियो ।
८) सरकारी संयन्त्रहरुमा तथा शिक्षा क्षेत्रमा आदिवासी जनजाती तथा पिछडिएका समुदायमा प्रतिभाहरुलाई आरक्षण, समावेशी, तथा कोटा प्रणालीको प्रवधानको व्यवस्था गर्न पहल गरियो ।
९) नेपाल आदिवासी जनजाती महासंघ तथा आदिवासी जनजाती प्रतिष्ठान को स्थापना गर्नका लागि पनि खपाङ्गीको पहल उल्लेखनिय रहेको छ । आज दुवै संस्था आदिवासी जनजातीको उत्थान कार्यमा कार्यरत छन् ।

स्वर्गारोहण :
नेपालमा जनमुक्ति बिचार धारा र दर्शनका प्रर्वतक, मगर जनजाति, आदिवासी जनजाती तथा सिङ्गो नेपालीहरुको राष्ट्रिय स्तरमा जननेताको असमायिक स्वर्गारोहण २०७३ साल भाद्र १२ गतेमा भयो । सारा नेपाली तथा आदिवासी जनजातीहरु दुःखी र शोकाकुल भए । आफ्नो अभिभावक सरंक्षण र नेता विहीन भए । राज्यवाट पनि अन्तिम सम्मान प्रदान गरियो ।

वैचारिक विस्तार:
गोरे बहादुर खपाङ्गीको पार्थिव शरिर यस भौतिक संसारमा रहेन । तै पनि उनको राजनीतिक र सामाजिक दर्शन तथा बिचार धाराको प्रवाहमा कुनै किसिमका रोकावट र शिथिलता देखिदैन । जनमानसमा अझ वढी उत्तधारणको विस्तृतीकरण एवं विस्तार देखिएको छ । उनले प्रतिपादित गरेका सिद्धान्त आदिवासी जनजातिका युवा वर्गका लागि प्रेरणा बन्न गएको छ । कतिपय विद्वन बुद्धिजीवी व्राम्हण र क्षेत्रीहरु पनि जनजातीय पहिचानका वकालत गर्न थालेका छन् । पुस्तक प्रकाशन वा लेख उनीहरुबाट प्रकाशित गरेको पाइन्छ ।

त्यसै लागि प्रध्यापक हरेन लेख्नु हुन्छ ” He was towering figure of the indiginious peoples movemetn in Nepal. Today his influence can be felt among the ethenic communities of north east India and Buhtan also.” (एै)

खपाङ्गी फाउन्डेशन (२०७३ असार ५ गते)
विगतको ऐतीहासिक तथ्यहरुले प्रमाणित गरि सकेको छ सदियौ देखि ठूलो जनसंख्यााम रहेका आदिवासी जनजाती, दलित, मधेशी तथा सीमान्कृत जनजाती माथि राज्य सक्तामा उत्पिडिन एवं शोषण गर्दै आएको छ । तसर्थ जातीय समस्या समाधान सामान्य ढंगले गर्न सकिदैन । साम्प्रादायिक पहल हो भनेर राज्य भाग्न मिल्दैन र सक्दैन । त्यसै लागि समय समयमा खपाङ्गी भन्नु हुन्थ्यो “ जव सम्म उत्पीडित जातिको राज्य सक्तामा साझेदारी हुन्न तबसम्म जातीय समस्याको समाधान हुदैन ।” अतः गोरे बहादुर फाउण्डेशन ले निम्न लिखित कुरामा जोड दिनु पर्दछ ।
क) शिक्षा तथा उच्च शिक्षा को विस्तारका लागि सके सम्म मगर विद्यार्थीहरुलाई छात्रावृत्रि उपलब्ध गराउने ।
ख) प्रशासनिक, प्राविधिक, व्यवस्थापन र नेतृत्व विकास का तालीम संचालन गर्ने
ग) गोरे बहादुर खपाङ्गी को वहुयामिक व्यक्तित्व माथी अन्र्तक्रिया गर्ने ।
घ) मगर जनजाति, आदिवासी, तथा जातीय समस्या माथि पुस्तक, पुस्तिका पकाशन गर्ने गराउने ।
ङ) राज्यको निर्णय प्रक्रियामा सबै जात, जनजाति समूहको सहभागिता र सहकार्य गराउन तथा लैगिक, जातीय, तथा क्षेत्रिय हिसाबले राजनीतीलाई समावेशी बनाउन खपाङ्गी फाउन्डेशनले बौद्धिक अन्र्तक्रिया संचालन गर्न गराउन सक्दछ ।
च) खपाङ्गीको प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष पहलले गर्दा नेपाली राजनीतिमा “सामानुपातिक” तथा “संमावेशी” यी दुईवटा शब्दको प्रयोग हुनु पनि परिवर्तनको उपलब्धी मान्न सकिन्छ । यसै क्रममा नेपाली राजनीतिमा पहिचान वादी धारा पनि सशक्तरुपमा उदाएको देखिन्छ । खपाङ्गीको नेतृत्व वि.स. २०६९ सालमा स्थापित “लिबरल डेमोक्रेसी पार्टीले पहिचावादि राजनीतिक पार्टीहरुका बीच समन्वय, सम्पर्क एंव एकीकरणका लागि आवश्यक भूमिका खेल्न सक्दछ ।
छ) खपाङ्गी फाउन्डेशनले सैद्धान्तिक एंव दार्शनिक आधारहरु उक्त पहिचानवादी राजनीतिका लागि तयार पार्न सक्दछ । खपाङ्गीले भन्नु हुन्थ्यो “कलम चलाउन हुने महानुभावहरुले यस्को साङ्गो पाङ्गो कार्य छुन्, केलाउनु, अध्ययन गर्नु आफ्नो धर्म मान्दा अत्युक्ति नहोला” , एक जना विद्वानको भनाई छ“आफ्नो इतिहास उत्पत्ति र सस्कृति वारे जानकारी नहुने व्यक्ति जडो विनाको रुख जस्तै हो ।”
निषकर्श :
राज्य सक्ताले (जे जस्तो) आदिवासी जनजाति समुदाय, मधेशी र दलित माथि ऐतीहासिक सामाजिक उत्पीडन, विभेद, थिचोमिचो शोषणा र अन्याय गरेको छ । तै पनि जनस्तरमा सदियो देखि विभिन्न समुदाय, जातजाति, वर्ग वर्ण र जातीय समुहमा आ आपसमा अत्यन्त सामजस्य, सदभाव, सहकार्य, सहयोग, समन्वय सनिकटता, समीपता, समुधर सम्बन्ध, मिलन, एवं मेलमिलाप हुनु नै नेपाली समाजको विशिष्ठता हो । जुन दक्षिण एशिया मुलुकहरु सामान्यतः देख्न सुन्न पाइदैन ।