नेपाल मगर सँघको आसन्न ११ औं महाधिवेशन र नेतृत्व : एक चर्चा

नन्दवहादुर घर्तीमगर

वैशाख,११ – सिंगो मगर जातीको साझा संगठन नेपाल मगर सँघ । सँघको ११ औं महाधिवेशन यहि वैशाख १८ देखि २२ सम्म चितवन जिल्लास्थित नारायणगढमा हुदैछ । यो हरेक ४ वर्षमा एकपटक आउने राष्ट्रिय उत्सव हो । सिद्धान्तको कुरा गर्ने होभने आसन्न महाधिवेशनले वर्गको हिसावमा पनि ढाक्रेदेखि पूजिपतिसम्मका मगरहरुको ध्यान खिच्न सक्नुपर्छ, त्यो वर्तमान नेतृत्वको गुणमा निर्भर रहने कुरा हो ।

तर, पार्टीस्तरमा भने आसन्न महाधिवेशनले निकै ध्यान खिचेको छनक देखिएको छ । काठमाण्डौं र वाहिरसमेत पार्टीस्तरमा वहस छलफल चलिरहेको छ । पार्टीस्तरको वहस मगर जातीसँग के सम्वन्ध छ ? यसवारे तल वहस गरौं । गएको फागुन १५ गतेको दिन ३४ औं मगर दिवश मनायौं । यहाँसम्म आइपुग्दा १० वटा महाधिवेशन सम्पन्न भइसकेको छ । ती महाधिवेशनमा सहभागि सार्वभौम प्रतिनिधिहरुले नेतृत्व पनि चयन गरेको छ ।

प्रतिनिधि र नेतृत्व खेलवाडको कुरा होइन यसले मगर जातीको भाग्यरेखा कोर्ने हो । त्यसैले संसारभर छरिएर रहेका मगरहरुले ३४ औं मगर दिवश मनाइरहँदा नेतृत्ववारे मनन ग–यौं या गरेनौं त्यो भगवान वुद्धलाई थाहा होला । ०६० सालमा ८ औं महाधिवेशन कैलालीको टिकापुरमा सम्पन्न भयो । सायद २३ औं मगर दिवशको सन्दर्भ पनि थियो होला । ८ औं महाधिवेशनसम्म आइपुग्दा सार्वभौम प्रतिनिधिहरु नेतृत्व चयनवारे निकै मनन गर्थे । ५ वटै विकास क्षेत्रस्तर, १४ वटै अञ्चलस्तर र ७५ वटै जिल्लास्तर अलग अलग समूहगत रुपमा छलफल गरी साझा नेतृत्व खडा गर्थे ।

भनौं ०६० सालसम्म आइपुग्दा साझा नेतृत्वको लागि ८ पटक वीर्यधारण भयो । भन्न सजिलो छ मगर जातीको गन्तव्य काठमाण्डौंको सिंहदरवार ।यहि नेतृत्वले कुना कन्दरा तथा भीरपाखामा सुतेका मगरलाई व्यूझाउन उद्येलित ग–यो । त्यसकै विरासत र प्रकाशमा आज हामी अडेका छौं र हिडेका छौं । ०६४ सालमा ९ औं महाधिवेशन काठमाण्डौंमा भयो । त्यो महाधिवेशनले विगतको विरासत भंग ग–यो । एमाओवादी, नेपाली काँग्रेस र एमालेको गठवन्धन भयो ।

उनीहरुले साझा उम्मेदवारको प्यानल प्रस्तुत गरे । एमएस थापा एण्ड कम्पनीले उम्मेदवारी वहिष्कार गर्न लगायो । गोरखा भूपू सैनिक टेकवहादुर थापाको नेतृत्वमा अर्को प्यानल प्रस्तुत गरी प्रतिपक्षको भूमिका निर्वाह भयो । चुनावी परिणाम गठवन्धनको पोल्टामा गयो । नयाँ नेतृत्वमार्फत सिंगो नेपाल मगर सँघको पाठेघरमा जातीय संघीयता गर्भधारण भयो । यो किन यस्तो भयो ? यसको दार्शनिक, सैद्धान्तिक एवं वैचारिक पक्षवाट केलाउने काम अहिलेसम्म कहिंकतै हुनसकेन । यो नै सवैभन्दा ठूलो दुर्घटना हो ।

यसरी सिंगो मगर जाती सिंहदरवार पुग्ने गन्तव्य झ्यालको सिसा फुटेझैं फुट्ने वाटो हिड्यो । ९ औं महाधिवेशन क्रमभंगको प्रस्थानविन्दूको रुपमा सूचिकृत भयो । ०६८ सालमा १० औं महाधिवेशन गुल्मीको तम्घासमा भयो । त्योवेलामा पनि पार्टीस्तरमा निकै चलखेल भयो । वन्द कोठामा वैठकहरु पटकैपटक भयो । सहभागि प्रतिनिधिहरु कुन पार्टीवाट कति आएका छन् त्यस आधारमा सहमति हुने वैठकको निश्कर्ष भयो । एमाले, एमाओवादी र नेपाली काँग्रेसवाट सहभागि हुने प्रतिनिधिहरु क्रमश पहिलो, दोश्रो र तेश्रो स्थानमा आएको वैठकको आँकलन भयो र सोहि वमोजिम १७ वटा पदाधिकारीको वाँडफाँडमा सहमति भयो ।

त्यो वेलामा वमकुमारी वुढाको नेतृत्वमा अर्को प्यानल प्रस्तुत भई प्रतिपक्षीय भूमिका निर्वाह भयो । चुनावी परिणाम त्यहि गठवन्धनको पोल्टामा गयो । नयाँ नेतृत्वको अन्तरवस्तु पनि ९ औं महाधिवेशनकै निरन्तरताको स्वामित्व पायो । नेपाल मगर सँघ अहिले ११ औं महाधिवेशनको मुखमा आइपुगेको छ । भूमिमुक्तिको वाटो जातीय संघीयता र आइएलओ १६९ को मुद्धा वोकाउन उपयुक्त नेतृत्वको खोजीमा पार्टीस्तरमा लविङ भइरहेको छ । यसको लागि देशदौडाहा पनि चलाएका छन । पहिचानवादी र गैरपहिचानवादीवीचको ध्रुवीकरण पनि सुनिनआएको छ । जातीको पहिचान भूमिसँग जोड्न लगाइएको छ । वाहुनको पहिचान खसान कहिंल्यै रोजेन तर मगर जातीको पहिचान पाल्पाको तानसेन रोज्न लगायो । संसार यसैमा झुम्मिएको छ । यसरी काठमाडौंको सिंहदरवारतिर लम्किरहेको मगर जाती पाल्पाको तानसेनतिर कल डाइभर्ट भयो ।

पहिचानवाद वा गैरपहिचानवाद नेपाल मगर संघसँग कुनै सम्वन्ध छैन । तर जवरजस्त सम्वन्ध जोड्न लगायो । मगर जातीले रुपान्तरणको वाटो खोजेको छ । रुपान्तरण भनेको सरलवाट जटिल । संस्कार रुपान्तरण भएर संस्कृतिको जन्म भएझैं मगर जाती निरीहवाट शक्तिशाली हुने वाटो खोजेको छ । शक्ति भूगोलमा छ कि सत्तामा ? पहिचानवाद वा गैरपहिचानवादले रुपान्तरणको गुण दिनसक्छ कि सक्दैन ? यस्तो विचारधारात्मक पक्षमा हाम्रो ध्यान नपुग्दा नेपाल मगर सँघलाई गोलचक्करमा फसाइयो । आसन्न ११ औं महाधिवेशनले प्रदान गर्ने नयाँ नेतृत्व पनि यसैको निरन्तरता हुने सुनिश्चित भइसक्यो ।

वर्तमान मगरले गोलचक्करको विकल्प दिने सामाथ्र्य राख्न सकेन । यो पनि ध्रुवसत्य हो कि गोलचक्करमा जसले राखिरहन चाहेको छ त्यो चीरस्थायी छैन । आउने सन्तानले पक्कै वास्तविक नेतृत्व दिनेछन ।

११ वैशाख २०७३