डा. विधुप्रकाश कायस्थ
सन् २०२४ को निर्णायक वर्षमा दक्षिण एसिया आफ्नो समृध्दिको बाटोमा महत्वपूर्ण मोडमा उभिएको छ । विभिन्न चुनौतिहरूको परिदृश्यको बीचमा भ्रष्टाचार एउटा गंभिर मुद्दा देश र जनताको समृध्दिका लागि अवरोध बनेको छ। व्यक्तिगत लाभको लागि राज्यसत्ताको दुरुपयोग गरिएको छ। भ्रष्टाचारले राज्यसंयन्त्रहरूलाई कमजोर बनाउँछ। अर्थतन्त्रलाई कमजोर बनाउँछ, सरकारप्रति जनताको विश्वासलाई कम गर्छ। बिगतमा भन्दा नैतिकवान शासनका लागि भ्रष्टाचार बिरुध्दको आह्वान दक्षिण एसियाभरि गुन्जिरहेको छ।
भ्रष्टाचारको प्रभाव
भ्रष्टाचारले दक्षिण एसियामा समाजका हरेक पक्षलाई राजनीति, व्यापार र सरकारी सेवाहरूसँगको अन्तरक्रियालाई असर गर्छ। आर्थिक वृद्धिमा बाधा पुर्याउने, असमानता बढाउने र विकास प्रयासहरूलाई बाधा पुर्याउने तर्फ यसको प्रभाव गहिरो छ। विश्व बैंकको अनुमान अनुसार भ्रष्टाचारले विश्वव्यापी अर्थतन्त्रमा वार्षिक १० खर्ब डलरभन्दा बढीको नोक्सान पुर्याएको छ। दक्षिण एसियाले यो नोक्सानीको ठूलो भार बोक्छ।
भारत, पाकिस्तान, बंगलादेश, श्रीलंका र नेपाल जस्ता देशहरूमा घुसखोरी, नातावाद, हिनामिना र अन्य गैरकानूनी अभ्यासहरूबाट भ्रष्टाचारको अभ्यास हुन्छ। यो भ्रष्टाचारले बजारलाई विकृत बनाउँछ। विदेशी लगानीलाई निरुत्साहित गर्छ र स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा र पूर्वाधार जस्ता अत्यावश्यक सेवाहरूबाट स्रोतहरू हटाउँछ। यो एक व्यापक शक्ति हो जसले चुपचाप समाजमा नैतिक मूल्य र मान्यतालाई अवमूल्यन गर्छ। समुदाय र व्यक्तिहरूमा स्थायी दागहरू छोड्छ।
दक्षिण एसियाली समाजमा भ्रष्टाचार
दक्षिण एसियाका जीवन शैलीमा भ्रष्टाचारले राज्यले गरेका प्रगतिको प्रतिबध्दताहरुलाई ओझेल पार्छ। साना व्यवसाय मालिकहरूले आफ्नो उद्यमहरू टिकाउनको लागि मापदण्डहरु मिच्न बाध्य हुन्छन्। मापदण्ड मिचाईलाई धाकछेप गरी निरन्तरता दिन राज्यका निकायका अधिकारीहरुलाई घूस दिन बाध्य हुन्छन्।
सत्ताको रंगमञ्चमा राष्ट्रिय महत्वका निर्णयहरूमा भ्रष्टाचारको दबाबमा नीतिहरू र साझा हितका लागि स्रोतहरू विकृत र विचलित हुन्छन्। जनताले अपेक्षा गरेका इमान्दार नेतृत्व र जवाफदेही शासनलाई टेबलमुनिका लेनदेनहरूले तुहाईन्छ।
ग्रामीण परिदृश्यहरूमा कृषि जीविकोपार्जनको मेरुदण्ड हो। बिडम्बना के रहेको छ भने सिँचाइ र कृषि अनुदानहरूको लागि राखिएको कोषलाई भ्रष्टाचारले निल्ने गर्छ। यस्तो अवस्थामा सिंचाईबिना खेतहरू सुक्खा रहन्छन् र आयआर्जनबिना जनसाधारणको जीविका जोखिम पर्छ। राज्यसत्तमा बस्नेहरुको मिलमतोमा हुने यस्ता शोषणले जनता डरलाग्दो गरिबीको चपेटामा परेका छन्।
नेपालमा भ्रष्टाचारको आर्थिक प्रभाव
भरपर्दा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरुका प्रतिवेदन अनुसार नेपाल भ्रष्टाचारको डरलाग्दो जालोमा फसेको छ। नेपालका राजनैतसक परिबेश र राज्यसंयन्त्रद्वारा परिचालित भ्रष्टाचार जनसाधारणको दैनिक जीवन कष्टकर बनाउदै गैरहेको छ। काठमाडौंको भीडभाड सडकदेखि पहाड र तराईमा बसोबास गर्ने दुर्गम गाउँहरूमा भ्रष्टाचार बिरुध्द आवाज उठ्न थालेका छन्।
नेपालको चहलपहल भएको राजधानी काठमाडौंमा भ्रष्टाचारको प्रभाव प्रस्ट देखिन्छ । यसले सार्वजनिक खरिद प्रक्रियालाई विसंगति तर्फ डोराइ रहेको छ। अत्यावश्यक पूर्वाधार परियोजनाहरू र सार्वजनिक सेवाहरूका लागि कोषहरू दुरुपयोग भएको समाचारहरु दिनहुँ मिडियाहरुमा आउन थालेका छन्। दुरावस्थामा रहेका सार्वजनिक यातायात र सडकहरूले राज्यकोषको गलत दोहन भै रहेको कुरा बुझ्न गाह्रो छैन।
शहरको दृश्यभन्दा बाहिर कृषिले जीविकोपार्जन गर्ने ग्रामीण क्षेत्रहरूमा भ्रष्टाचारले ठूलो असर पारेको छ। कृषि क्षेत्रमा दिइने सरकारी अनुदान र कृषि सहायता कार्यक्रमहरूको तराईको उर्वर जमिनका कृषकहरू सम्म पुग्नु अगावै बिचौलियाहरु मार्फत पार्टि कार्यकर्ताहरु र ब्यापारीहरुले लुछाचुँडि गरी सकेका हुन्छन्।
ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलले सार्वजनिक गरेको भ्रष्टाचार सूचकांक २०२३ को वार्षिक प्रतिवेदन अनुसार नेपालले ३५ अंक पाउने मुलुक हो। मतलब नेपाल उच्च स्तरको भ्रष्टाचार भएको देश हो। ट्रान्सोपरेन्सी इन्टरनेशनलले शून्य देखि १०० सम्मको स्केल प्रयोग गर्छ, जहाँ शून्यले भ्रष्टाचारको उच्चतम स्तरलाई जनाउँछ र १०० ले सबैभन्दा कमलाई जनाउँछ। वकालत समूहका अनुसार, ५० भन्दा कम अंक प्राप्त गर्ने देशहरूमा तुलनात्मक रूपमा उच्च स्तरको भ्रष्टाचार भएको मानिन्छ।
प्रतिकूलताको बीचमा समृध्दिको झिनो आशा:
यी चुनौतिहरूको बावजुद दक्षिण एसियाभरि अनुकुलन र दृढ संकल्पका संकेतहरू छन्। आफ्ना नेताहरूबाट पारदर्शिता र जवाफदेहिताको माग गर्दै भ्रष्टाचारले गरेको अन्यायको विरोधमा समुदायहरू एकजुट हुन थालेका छन्। भ्रष्टाचार बिरुध्दका अभियानहरुको नेतृत्व गर्न नाम नसुनिएका नायकहरू क्रमशः अघि बढ्न थालर्का छन्।
आर्थिक र राजनैतिक क्षेत्रहरूभन्दा बाहिर फैलिएको भ्रष्टाचारको प्रभावलाई न्युनीकरण गर्न जनचेतना जागरणको नेतृत्व यि नायकहरुले लिने संकेतहरु देखा पर्न थालेका छन्।
भ्रष्टाचार विरुद्ध लड्ने कुञ्जीहरू
डिजिटल युगमा प्रविधिले भ्रष्टाचार विरुध्द लड्न अभूतपूर्व अवसरहरू प्रस्तुत गर्दछ। ब्लकचेन टेक्नोलोजीले वित्तीय लेनदेनमा पारदर्शिता सुनिश्चित गर्दछ। कृत्रिम बुध्दिमत्ता (AI) ले सार्वजनिक सेवाको दक्षता बढाउनुका साथै भ्रष्टाचारका लागि अवसरहरू कम गर्दछ। खुला स्रोत प्लेटफर्महरूले संस्थाहरूलाई जवाफदेही बनाउन नागरिकहरूलाई सशक्त बनाउँछ।
शिक्षा र विश्वव्यापी सहयोगको भूमिका
भविष्यका नेताहरूले शिक्षा र संस्कृतिको बिकासमा निर्णायक भूमिका खेल्न सक्छ। दक्षिण एसियाभरका विद्यालय र विश्वविद्यालयहरूले भ्रष्टाचार विरोधी पाठ्यक्रम, नैतिक नेतृत्व र नागरिक संलग्नतालाई प्रबर्ध्दन गर्नु पर्छ। यसैबीच क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य महत्त्वपूर्ण छ। दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरूले उत्कृष्ट अभ्यासहरू एकआपसमा साझा गर्नुपर्दछ। भ्रष्टाचार विरोधी कानूनहरू कार्यान्वयन गर्नु पर्दछ। बहुपक्षीय सामाजिक संस्थाहरू र नागरिक समाज सञ्जालहरूद्वारा भ्रष्ट अधिकारीहरूको कालोकर्तुतलाई नंग्याउनु पर्छ।
(डा. कायस्थ बरिस्ठ राजनीति बिश्लेषक हुनुहुन्छ)
vidhukayastha@gmail.com
3
0
