हामी त्यसै आएको होइन
बलिराजा बलिहाङको हुकूमैले गर्दा…।
फाईलो भईलो-भैलो
सन्जोग लाफा
बलिहाङ राजाप्रतिको सम्मानमा तिहारको धौसी भैलो खेल्दा सोरठी नाच्दा गाउने चलन यद्यापि रहेको छ । इशाको चौधौं शताब्दीतिर वर्तमान पाल्पा जिल्ला बल्देङगढी गाविस क्षेत्रमा बलिहाङ राना मगरले स-साना मगर राज्यहरुलाई एकिकरण गरी शक्तिशाली राज्यको स्थापना गराएका थिए । सुवेदी २०६३ ८-९ उनको राज्यको सिमाना मगरातदेखि भारतको गोरखपुरसम्म फैलिएको थियो । मगरातमा मगर अरमुडी राजा पछिका अर्को शक्तिशाली न्यायप्रेमी र लोकपि्रय राजाका रुपमा बलिराजाले शासन गरेका थिए । <br>
पश्चिमााचल मगराँत क्षेत्रमा प्रचलित तिहार पर्वको मिथकमा सँस्कृतिविद इतिहासकारहरुले लेखेका छन्ः- बलिहाङ राना मगर बलिराजा न्यायप्रेमी धर्मात्मा भविष्यवेत्ता राजा थिए । रैतिलाई यतिसम्म खुशी पारेका थिए कि उनको मृत्युको कूरा सम्म सुन्न समेत सक्दैनथे । एकदिन बलिराजालाई मृत्यूको दिव्य ज्ञान भएपछि जनताहरुलाई बोलाएर भनेछन् ः- जसरी हामीहरु एकापसमा मिलेर बसेका छौं त्यसरी नै मिलेर बस्नु अब मेरो मृत्यु कार्तिक महिना औंशीको रातमा हुँदैछ । सारा जनताहरु शोकमग्न भएर रुँदै कराउँदै कस्तो विपत आइलाग्यो भन्दै राजालाई बिन्ति गरेछन् तपाईलाई बचाउन के उपाय गर्न सकिन्छ राजाले पुनः भनेछन्ः मलाई लिन काल आउँदा सबैको घरमा उज्यालो राखेर उनलाई अनुरोध गरी फकाउन सक्यौ भने म बाँच्न सक्छु । त्यसप छि यमराजले पठाएको काल राजालाई लिन आउने दिन सबैले घर-घरमा दियो बत्ति बालेर खान पिउन छाडेर जागा बसेर फाइलो-फाइलो भट्ट्याउँदै प्रार्थना गर्न थाले ।
निर्धारित समयमा काल आएर राजालाई लैजान खोज्दा राजाप्रति रैतिहरुको प्रगाढ सम्मान देखेपछि कालको पनि मन फिरेछ र राजालाई प्राणदान दिएर आफ्नो बाटो लागेछन् । रैतिहरुले कालदेखि बचाउँदा भावविह्ल भई बलिराजाले तीन दिनसम्म खुशियाली मनाउन आदेश दिएकोले त्यसदिन घरघरमा सबैले झिलिमिली बत्ती बालेर मिठो मसिनो खाएर चेलीबेटीको हातबाट टिका लाएर मासु सेल रोटी जाँड रक्सी पिएर मनाइएको किवदन्ती छ ।
त्यस दिनपछि मगर दिदी बहिनीहरुले दाजुभाइलाई टिका लाइदिएर दिर्घायुको कामना गनर्ज थालेकाहुन् । यसलर्इा प्रगाढ सम्बन्धको प्रतिक मबननब सन्किछ । मगर भाषामा फाइलोको अर्थ हामीले बचायौं भन्ने हुन्छ । बलिराजाको दिर्घायूको कामना गर्दै द्यौसी खेल्ने र सोरठी नाँचमा उनको आख्यान जोडेर नाच्न गाउन थालेको तिहार पर्वमा आजभोलि फाइलो भन्न छोडेर भैलो त्यसमाथि राम थपेर भैलीराम भन्ने गरिएको छ । केहि पणडहरुले रामको मिथक जोडेर तिहार पर्वलर्इा हिन्दुकरण गनर्जे गरेकाछन् । बिशुद्ध मगर इतिहाससंग जोडिएको पर्वलइा ्र धेरैपछि हिन्दुधर्मका चत।ुर पण्डितहरुलॆ काग कुकुर गोरु गाई तिहारे थपेर तिहारलाई यमपाचक नामाकरण गरिरहेकोछ । मगर राजाले स्थापना गरेको मगरको मौलिक पर्व तिहार हिन्दुहरुको मिथकसँग जोडेर यमपाचक पर्व भनेर राज्य र साचार माध्यमले समेत एउटा आदिवासी पर्वलर्इा आफ्नो पन्जामा पभर्न भ्रम सिर्जना गरिरहेको छ ।
सन्दर्भ सामग्री
एमएस थापा मगर – प्राचिन मगर र अक्खा लिपी
केशरजङ्ग बराल मगर- पाल्पा स्याङ्जा र तनहुँका सँस्कृतिहरु
मीन श्रीस मगर- पश्चिमााचल विकास क्षेत्रमा मगर समुदायमा प्रचलित लोनकृत्यहरुको वर्तमान अवस्था र चुनौतिहरु
राजाराम सुवेदी- मगर जातिको नालिवेली शोधमाला
नरबहादुर नरु थापा- किरात मगर इतिहास
इमानिसं चेम्जोङ- किराँत इतिहास
0
0
